بعضى مى‏گویند نماز خواندن یعنى چه؟! عبادت یعنى چه؟! اینها مال پیرزنهاست؛ انسان باید اجتماعى باشد. این حرفها یک نوع روشنفکرى است اما روشنفکرى عمرى.

شنیده ‏اید که عمر، حَىَّ عَلى‏ خَیْرِ الْعَمَل را از اذان برداشت، چرا؟ به خاطر یک روشنفکرى که پیش خود کرد، ولى در واقع یک اشتباه بزرگ مرتکب شد. زمان او دوران اوج فتوحات اسلامى و مجاهده اسلامى بود و سربازها خیل خیل به جنگ دشمن مى‏رفتند و با عده کم، دشمن قوى را به زانو درمى‏آوردند. مسلمانان با سپاهى کمتر از صد هزار نفر با دو امپراطورى بزرگ ایران و روم که هرکدام با سپاه چندصد هزارى به جنگ اینها آمده‏اند مى‏جنگند و در هردو جبهه دشمنان را شکست مى‏دهند. جهاد بار دیگر ارزش خود را ثابت مى‏کند و [روشن مى‏شود ]که وقتى اسلام مجاهد مى‏پرورد یعنى چه. عمر گفت: وقتى مؤذن در اذان با صداى بلند مى‏گوید: اللَّهُ اکْبَرُ و بعد شهادتین و حَىَّ عَلَى الصَّلوةِ و حَىَّ عَلَى الْفَلاحِ (به نماز رو بیاور، به رستگارى رو بیاور) عیبى ندارد. اما حَىَّ عَلى‏ خَیْرِ الْعَمَلِ (به بهترین اعمال رو بیاور) که معناى آن این است که نماز بهترین اعمال است، روحیه مجاهدین را خراب مى‏کند؛ چون مجاهدین پیش خود مى‏گویند حال که نماز بهترین اعمال است، ما بجاى اینکه برویم در میدان جنگ جهاد کنیم، در مسجد مدینه مى‏مانیم و در جوار قبر پیغمبر صلى الله علیه و آله نماز مى‏خوانیم که بهترین عملهاست. آنها بروند بکشند و خود را به کشتن بدهند، زخم بردارند، چشمشان کور شود، دستشان بریده شود، پایشان قطع شود، شکمشان سفره شود ولى ما اینجا راحت در خانه پیش زن و بچه خود مى‏مانیم و چهار رکعت نماز مى‏خوانیم و از آنها افضل هستیم. عمر گفت: نه، این بدآموزى دارد، مصلحت این است که این عبارت را از اذان برداریم؛ بجاى این جمله بگویید: الصَّلوةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ نماز، خوب چیزى است، از خواب بهتر است؛ یعنى بجاى اینکه بخوابید، بیایید در مسجد نماز بخوانید.

این مرد آنقدر فکر نکرد که آخر این چند ده هزار سرباز- که قطعاً تعدادشان به صدهزار نمى‏رسیده- با چه قدرتى دارد با دوتا چند صد هزار نفر، در دو جبهه مختلف مى‏جنگد و فاتح مى‏شود؟ این فتح، فتحِ چیست؟ فتح اسلحه است؟ آیا اسلحه عرب بر اسلحه ایرانى و رومى مى‏چربید؟ ابداً. ایرانیان و رومیان از دو کشور متمدن بودند و عالیترین سلاحهاى زمان خود را در اختیار داشتند، در حالى که شمشیر عرب در مقابل شمشیرهایى که در ایران یا روم وجود داشت مثل یک آهن شکسته بود. آیا نژاد عرب از نژاد روم یا نژاد ایران قویتر و نیرومندتر و پهلوان‏تر بود؟ ابداً. مگر نمى‏دانید که شاپور ذوالاکتاف چه به سر عربها آورد؟! مگر شاپور ذوالاکتاف نبود که هزاران عرب را اسیر کرد؟ مگر شانه‏هاى آنها را سیاه نکرد و آنان را به زنجیر نکشید؟ زور عرب در آن ایام کجا بود؟ مگر صد سال بعد همین ایران، عرب را شکست نداد؟ پس عرب با چه نیرویى با ایران و روم مى‏جنگد و آنها را شکست مى‏دهد؟ نیروى او نیروى ایمانش است، همان نیرویى است که از حَىَّ عَلى‏ خَیْرِ الْعَمَل گرفته، نیرویى است که از نماز گرفته، نیرویى است که از راز و نیاز با خداى خودش گرفته است. به تعبیر قرآن وقتى که او شب به درگاه الهى مى‏ایستد و راز و نیاز و مناجات مى‏کند، از خداى خود نیرو مى‏گیرد. آن نیروست که به او روحیه داده؛ یعنى روحیه عرب است که ایران و روم را شکست مى‏دهد. این روحیه را از چه چیز گرفته است؟ از ایمانش گرفته. نماز چیست؟ تازه کردن ایمان. این روحیه را از اللَّه اکبر ش گرفته است. وقتى که در نماز چندین بار مى‏گوید: اللَّه اکبر، جواب همه را مى‏دهد که همه اینها هیچ است. وقتى چند صد هزار سرباز را در مقابل خود مى‏بیند، مى‏گوید: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظیم، اللَّه اکبر خدا بزرگتر است، همه قدرتها به دست خداست. انسان باید به خدا اتکا داشته باشد، از خدا نیرو بگیرد، از خدا قدرت بخواهد. همین نماز است که به او نیرو داده است. اگر این نماز نبود آن سرباز مجاهد، مجاهد نبود.

تو (عمر) او را از اشتباه بیرون بیاور. مگر اسلام نمى‏گوید که این دستورها به یکدیگر وابسته است؟ آن که جهاد بر او واجب است، باید جهاد کند و ماندنش براى نماز در مسجد مدینه حرام است. شرط قبول نماز جهاد است و شرط قبول جهاد، نماز. آن که شرایط یک مجاهد برایش فراهم است، بر او واجب است که جهاد کند؛ به او بگو که اسلام مى‏گوید نماز منهاى جهاد باطل است. این نه تنها خیرالعمل نیست، بلکه شرّالعمل است و نماز نیست. نماز اسلام را به او یاد بده. آن نمازى که آدم از جهاد فرار کند و مسجد را انتخاب کند، نماز اسلام نیست. نماز اسلام خیرالعمل است، نه اینکه بیایى حَىَّ عَلى‏ خَیْرِ الْعَمَل را از اذان بردارى و خیال کنى این بدآموزى دارد چون مسلمانان بجاى جهاد سراغ نماز مى‏روند! نه، فکرش را اصلاح کن، اشتباه را از مغزش بیرون بیاور.

این است که در منطق اسلام- و اگر بخواهیم به تعبیر امروز بگوییم، در نظام ارزشهاى اسلامى- ارزشِ ارزشها عبادت است، اما عبادت اسلامى، عبادتِ با شرایط. قرآن به ما گفته است که نماز آنوقت نماز است که اثرش هویدا باشد، اثر خود را نشان دهد. چطور نشان مى‏دهد؟ انَّ الصَّلوةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ خصلت نمازِ درست این است که انسان را از کارهاى زشت باز مى‏دارد. اگر دیدى نماز مى‏خوانى و در عین حال معصیت مى‏کنى، بدان که نمازت نماز نیست، پس نمازت را درست کن. نماز، تو را به همه ارزشهاى دیگر مى‏رساند به شرط اینکه نمازت واقعاً نماز باشد.

همه درسها را باید از على علیه السلام یاد بگیریم. على علیه السلام مجمع تمام ارزشهاى اسلامى است و نهج البلاغه سخن اوست، کتابى که انسان به هرجاى آن مراجعه کند کأنه منطقى دیگر مى‏بیند، یعنى انسان دیگرى غیر از انسانى که در جاى دیگر این کتاب حرف مى‏زند مى‏بیند. در هر جایى على علیه السلام یک شخصیت است. او شخصیتى است جامع همه ارزشهاى انسانى. یک جا منطقش منطق حماسه است.

گویى پس از دوره کودکى وارد نظام شده و دوره سربازى و بعد درجات نظامى را طى کرده و یک فرمانده شده است و غیر از مسائل فرماندهى چیز دیگرى نمى‏داند؛ روحى است مملوّ از حماسه نظامى. در جاى دیگر سراغ همین على مى‏رویم، او را عارفى مى‏بینیم که گویى جز راز و نیاز عاشقانه چیز دیگرى را متوجه نیست‏ .

منبع یامجیر